Waarom staken? Een inkijkje in het Speciaal Onderijs

Wat was ik opgelucht toen ik het artikel las in het AD over de juf die dagelijks wordt uitgemaakt voor kankerjuf. Zij geeft woorden aan mijn gevoel dat in de afgelopen 14 jaar steeds groter is gegroeid. Zij geeft een gezicht aan de werkelijke problematiek in het Speciaal Onderwijs. Geremd door schaamte, angst, onwetendheid van de buitenwereld en de dagelijkse run waarin ik verkeerde, is dit mij tot op heden niet gelukt.  

 We praten en schrijven in het SO weinig over de keerzijde van ons vak. Je stuit als ‘insider’ op veel onbegrip. De reactie die je meestal krijgt  is: ‘Waarom ga je niet ergens anders werken?’ of ‘Overdrijf je niet een beetje?’. Het antwoord is simpel: ‘Het lijkt ongelooflijk, maar dit is de realiteit’. Die realiteit zou wat mij betreft wat vaker gezien mogen worden. 

Vandaag, 6 november 2019, op de dag van de onderwijsstaking, wordt het daarom tijd dat ik en andere onderwijsmensen hun verhaal gaan doen. Een persoonlijk verhaal, waaruit blijkt dat het gaat om kwetsbare kinderen, maar steeds vaker ook om kwetsbare leerkrachten.

Tijdens mijn pabo heb ik vier weken stage mógen lopen op een SO voor gedragsproblematiek. Dit is nu vanuit veel pabo’s niet meer mogelijk, omdat zij de  risico’s voor uitval van studenten te groot vinden. Hiermee verliezen we potentiële SO-lovers. Mijn liefde is hier namelijk geboren: na 2 dagen wist ik het: ‘Dit is mijn vak!’.

En zo geschiedde. Direct van de pabo ben ik gaan werken in een bovenbouw in het SO voor gedragsproblematieken. Ik was jong, het was heftig, maar ik vond het fantastisch. Weekenden lang doorwerken aan speciale lessen en systemen, om mijn leerlingen weer op de rails te krijgen. De meeste waren erg slim en leerbaar. Ze knapten snel op. Natuurlijk waren er opstootjes in de klas, boze ouders, af en toe een kind waarbij het me niet lukte, maar de meeste kwamen goed terecht. Een kleine groep leerlingen, van ruim 10 jaar geleden, volg ik nog steeds. Wat ben ik trots op jullie!

Helaas is mijn plezier in het SO niet altijd even voelbaar gebleven. De kinderen die wij op school hebben, hebben op jonge leeftijd vaak al zulke grote trauma’s, dat zij heftige dingen doen. Dit maakte het soms zwaar. Zo ben ik een keer bedreigd met een neppistool, ben ik verstikt met mijn eigen sjaal, heb ik vele klappen en schoppen gekregen en is er zelfs bewust geschopt naar mijn ongeboren baby omdat ‘die kanker-baby maar dood moest’. Dit was het moment dat mijn man liever zag dat ik op zoek ging naar een andere baan, maar ik heb het daarna nog 8 jaar volgehouden. Het is een passie die je niet zomaar verliest. 

Gelukkig konden deze incidenten lange tijd allemaal intern worden opgevangen worden door een team van gespecialiseerde leerkrachten, gedragswetenschappers, maatschappelijk werkers en soms de politie. Dit maakte dat ik me gesteund en gemotiveerd voelde. De voordelen wogen nog op tegen de nadelen. 

Dit soort voorvallen behoren tot de dagelijkse praktijk is binnen veel SO-scholen. Mijn collega’s en ik hebben begrip voor dit gedrag, we kennen de achtergrond van ieder kind. Normaal is het natuurlijk niet, maar het gedrag staat los van het kind. We zijn gek op ze, maar we hebben wel de ruggensteun nodig van een sterk team en een goed systeem.

In augustus 2014 kregen wij te maken met het Passend Onderwijs. Hier begint de ellende die we nu in alle soorten onderwijs terug zien, voornamelijk in de grote steden.  Even kort door de bocht, is het idee hiervan om kinderen met problemen langer op reguliere scholen binnen te houden. 

Een mooi idee, maar de leerkrachten in het regulier onderwijs zijn er niet voor opgeleid en soms ook niet toe gemotiveerd.Zij worden plotseling gedwongen om de kinderen met een gedragsstoornis de juiste aanpak te bieden, zonder de benodigde kennis. Zij vragen vaak te laat hulp, omdat zij massaal het gevoel hebben gekregen dat zij ‘dit zelf moeten kunnen’, sinds het Passend Onderwijs in het leven is geroepen. 

In 2016 kwamen de eerste leerlingen alweer terug naar het SO, totaal gefrustreerd en met veel heftiger gedrag dan wij tot dan toe kenden. De reguliere scholen hadden echt hun uiterste best gedaan, maar zij hadden simpelweg niet de ruimte, de mensen en de expertise om dit te kunnen opvangen. 

De populatie op het SO verzwaart elk jaar meer. Deels te wijten aan het Passend Onderwijs, maar ik meen ook een maatschappelijk probleem te herkennen. Kinderen lijken thuis steeds minder grenzen aangeboden te krijgen en uiten zich hierdoor op school ook extremer. 

Ouders lijken zich een andere kant op te bewegen. In 2005 waren ouders overwegend dankbaar voor de specialistische hulp die het SO bood. Anno 2019 zijn ouders vaak steeds veeleisender en kritischer. Ze zien het SO als vijand, in plaats van een partner. Zij vinden steeds meer aanknopingspunten om de school te veroordelen, bedreigen en zelfs om te procederen. Zonde van ieders tijd en energie, want ik heb nog nooit een leerkracht op het SO gezien die zich uit de naad stond te werken voor een minimaal salaris om kinderen en ouders dwars te zitten. Laten we deze energie vooral besteden aan ‘onze’ kinderen en goed onderwijs.

De omgeving van het kind (ouders maar ook andere zorginstellingen) kent vaak de hele achtergrond niet van het onderwijs, en oordelen dan op wat zij aan de oppervlakte zien. In hun oordeel zit vaak wel een kern van waarheid.  Klassen worden naar huis gestuurd, er is geen tijd meer voor het goed opleiden van personeel, er is minder ondersteunend personeel, steeds minder mensen willen werken in het SO en naar aanleiding van personeelstekort, worden er zelfs scholen gesloten. De veiligheid kan hier niet meer gegarandeerd worden.

Er is op dit moment een ernstig tekort is aan SO-plekken in onze regio. In de media is deze problematiek pas sinds een jaar een trending topic, maar de gevolgen van het lerarentekort zijn in het SO al veel langer zichtbaar. Dat ouders reageren op deze ontwikkelingen  is meer dan terecht. Ik begrijp deze ouders. Deze kinderen verdienen toch juist net een beetje meer?

De leerkrachten die blijven werken in het SO, krijgen vaak dubbele functies, investeren vrije tijd om dingen toch gedaan te krijgen en raken verzeild in héle moeilijke situaties, om het woord chaos maar niet te hoeven noemen. Deze mensen zijn het aanspreekpunt van ouders, en ondanks hun tomeloze inzet, groeit de hoeveelheid kritiek die zij ontvangen van ouders en andere betrokkenen.
Deze zaken hebben mij uiteindelijk de das om gedaan. Het continue verdedigen en uitleggen van de situatie in het onderwijs, maar ook het verdedigen van mijn eigen goodwill is uitputtend. Ik heb op 1 mei 2019 met pijn in mijn hart het speciaal onderwijs verlaten.

Ik zou als leerkracht, maar zeker ook als moeder, niets liever willen dan dat we weer een stukje terug kunnen in de tijd: verbondenheid en vertrouwen tussen ouders, leerlingen en leerkrachten. Voldoende leerkrachten, fulltime onderwijsassistenten, voldoende geld, voldoende rust om taken goed te kunnen uitvoeren, minder administratieplicht en maximaal 12 kinderen in een SO-klas. Zou de staking van van vandaag hieraan een stukje kunnen bijdragen?  Als deze droom waarheid mag worden, kom ik morgen terug.... 

Ik mis jullie!